We hebben een nieuw Verhaal nodig , een visie die ons leidt en die onze stappen onderbouwt in de overgangsfase naar een Nieuw Wereldbeeld. We hebben verstaan dat de crisis van onze tijd veroorzaakt wordt door een intense verandering van het dominante wereldbeeld van onze tijd.
In zijn boek “ Green Psychology” geeft de psychotherapeut en professor aan Harvard University ( USA), Ralph Metzner een overzicht het proces waar we midden in zitten.
- Inleiding
De huidige ecologische crisis is in al zijn facetten en omvang ,een katalysator voor een zeer ingrijpend onderzoek naar onze waarden en uitgangspunten op elk gebied van menselijke kennis en wetenschap. Dit is een uitdaging en uitnodiging voor alle disciplines om de meest fundamentele vragen te herformuleren.
De theoloog en eco -filosoof Thomas Berry heeft vaak gezegd, dat de tijd is aangebroken “om op het niveau van de mens als soort, te herontdekken wat het betekent om mens te zijn . ”Dit wil zeggen dat de huidige culturele paradigma’s ons niet echt kunnen bijstaan en ondersteunen bij de problemen die we nu onder ogen moeten zien. Het is nodig dat we hulp vragen en krijgen in de evolutionaire wijsheid van de mens als soort in zijn verbindingen met andere soorten en eco -systemen.
Dit zal bepalen of de menselijke soort een kans heeft om levensvatbaar te zijn naar de toekomst toe. We hebben immers de voorwaarden geschapen om het hele leef- systeem Aarde in een gevaarlijke impasse te brengen.
We hoeven niet in alle details de immers welbekende ecologische crisis en alle feiten daarvan te bestuderen. Dat is inmiddels goed vastgelegd. En we hebben de informatie tot onze beschikking.
Als we kijken naar de ecologische achteruitgang en de opgave voor ecologische heling dan zien we dat dit alle huidige culturele paradigma’s en de kennis van traditionele wijsheid doorkruist en omvat.
De overgang naar een ecologische manier van denken, leven en handelen vraagt om een revolutionaire doorbraak.
2.Het moderne, industriële wereldbeeld
werd in het leven geroepen door de wetenschappelijke revolutie van de zestiende en de zeventiende eeuw en de Industriële Revolutie van de achttiende en negentiende eeuw. De grondlijnen van een ecologisch wereldbeeld tekenen zich af in de natuurwetenschappen, de sociale wetenschappen, filosofie en het gedachtegoed van religie. Laten we kijken en onderzoeken welke cruciale transitie er nu plaats vindt in de overgang van een industriële tijd naar een digitale tijd.
Laten we dieper kijken dan de oppervlakkige kansen die de huidige technologie ons biedt. Cybercultuur en virtuele wereld staan niet voor een werkelijke verandering van waarden waar de huidige crisis om vraagt.
Sommige zeggen dat we uit de moderne tijd ( van rationalisme en positivisme) die begon met de Verlichting, nu naar een post- moderne tijd gaan. En de postmoderne tijd zou dan vnl. een kritiek zijn op en bevragen van de moderne tijd en weinig te bieden hebben. Maar is niet juist in deze postmoderne tijd zichtbaar aan het worden dat er wel degelijk wijsheid en inzichten zijn die ons verder helpen bij het zoeken naar vormen van duurzaam leven, herstel, behoeden van de leefsystemen en habitat Aarde? Juist voor het behoeden van alle leven en niet alleen voor de mens.
In de natuurwetenschappen zien we verschillende nieuwe paradigma’s. De “mechanische filosofie” van Galileo, Descartes en Newton. Zij brachten kwantitatieve, mechanische modellen van fysieke processen in kaart, gedurende drie eeuwen van ontwikkeling van een mechanistisch wereldbeeld. De kosmos is terug te voeren tot een machine die functioneert volgens vastgelegde modellen en wetten.
Dit mechanistische wereldbeeld is nu volop in verandering naar een organisch wereldbeeld, zoals Thomas beschrijft en waarin de kosmos wordt gezien als een proces, een VERHAAL. Leven is geen bio-chemisch apparaat min of meer bestuurd door random ( toevallige) moleculaire combinaties. De nieuwe biologie ziet leven als een zichzelf voortbrengend, ( autopoeisis) genetisch gecodeerd proces dat gekoppeld is aan leefmilieu. De Aarde is geen log, levenloos lichaam van dode materie, maar in de Gaia theorie van James Lovelock en Lynn Margulis, is het een soort super- organisme , dat zich ontwikkelt in homeostatische ( het evenwicht in stand houdend) wederkerige interactie tussen levend organismen en het fysisch- chemische milieu.
Wetenschappelijke Paradigma’s
Industriële tijdperk Ecologische tijd
Mechanistisch Organisch
Kosmos is een machine Kosmos als proces, Verhaal
Aarde als dode materie Gaia als superorganisme
Leven bij toeval, chemisch Leven als autopoeisis
Determinisme Inter-determinisme, kans
Lineaire oorzakelijke verbanden Chaos; niet lineaire dynamiek Atomisme Holisme, systeem theorie
3.Kwantum fysica, met het princiep van onzekerheid, heeft het oude deterministische denken over de kosmos als machine uitgedaagd. De notie van chaos als een beeld van niet te voorspellen wanorde heeft de wiskundige orde in alles wat is, aardig door elkaar geschud.Het idee dat alles is opgebouwd uit atomen, deeltjes maakt plaats voor een holistische visie. De werkelijkheid is een systeem met complexe, op veel lagen zich voltrekkende verschijnselen van sub-atomische ( wat aan een atoom vooraf gaat) golven, deeltjes en atomen van het heelal en kosmos zelf.
En dan het veranderende inzicht dat enkel dat waar kan zijn en bestaat, wat kan worden waargenomen. In de oude opvatting van wetenschap werd er naar een verklaring gezocht in alles wat “van beneden” kon worden uitgelegd. In de postmoderne wetenschapsfilosofie, wordt deze opvatting aangevuld met integratieve, systemische perspectieven, die ook “oorzaken ” van boven toelaten
Epistemologie ( beelden )
Industriële tijdperk Ecologische tijd
Logisch positivisme Kritisch realisme
Operationalisme ( doen) Opbouwen
Reductionisme Reductionisme en integratie
Het opkomende ecologische wereldbeeld vraagt om een heel andere opvatting en verstaan van de rol van de mens in heel het leven van Kosmos en Aarde. Vanaf het begin van de menselijke beschaving, was de mens “geroepen”om de Aarde te cultiveren en had de mens een houding van overheersing en uitbuiting t.a.v. de natuur.
Joods- Christelijke theologie heeft de mens, geschapen naar Gods beeld en gelijkenis, de opdracht gegeven de Aarde te onderwerpen en de heerschappij te voeren over planten en dieren. Heroïsch individualisme en patrilineair heersen zijn onze cultureel dominante waarden geworden in de opdracht die we onszelf hebben gegeven om de natuur te onderwerpen en beheersen. Zo is dan de natuur een onbeperkt reservoir van grondstoffen en bronnen voor ons nut. Zelfs de beweging tot behoud van de Aarde is nog grotendeels gebouwd op deze opvatting. De leefsystemen moeten behouden blijven opdat de mens er in de toekomt uit kan blijven putten.
- Daar tegenover staat, beïnvloed door ecologische concepten van co- evolutie en symbiose, een nieuw bewustzijn dat het van evolutionair belang is om ecologische integriteit en diversiteit te behoeden. Diepte ecologie reikt bio- centrische en eco – centrische waarden aan. De mens is deel van de natuur, niet boven of tegenover. Wij kunnen ons besef van wie we zijn ( ecologische Zelf) uitbreiden zodat het de identificatie met dieren, planten, ecosystemen en biotopen, ja heel de Aarde omvat.De bestemming van de mensheid is niet de overheersing van de natuur, maar een speciale kwaliteit van bewustzijn; de kwaliteiten van reflectie en creativiteit . Levende systemen van welke aard en soort dan ook, hebben een intrinsieke waarde, bestaan voor en in zichzelf en voegen als zodanig iets onvervangbaars toe aan heel de kosmos. Ze zijn er niet om de mens tot nut te zijn.
De rol van de mens
Industriële Tijdperk Ecologische Tijd
De natuur overheersen Deel zijn van de natuur
Overheersing, controle Co-evolutie, symbiose
Heroïsch individualisme Ecologisch bewustzijn
Uitbuiting en management Restoratie en behoeden
Antropocentrisch / humanistisch Bio-centrisch / eco-centrisch
Natuur is nuttig en daarom van Natuur heeft een intrinsieke waarde
waarde
5. Met betrekking tot de grond is het westerse –industrieel –technologische wereldbeeld fundamenteel gebaseerd op het begrip eigendom en recht om te bezitten. Land is er om bebouwd en ontgonnen te worden voor landbouw, veeteelt, stedenbouw enz. Toen zesduizend jaar geleden krijgers uit C.Azie Europa binnenvielen, begon de strijd om het bezit van land.
We weten van de Eerste Volken, zoals bijv. de Indianen dat zij een heel ander begrip hebben over eigendom van grond. Zij hebben een dienende houding t.a.v. zorg voor het land met een heel groot respect voor de heiligheid van plaatsen.
Huidige ecologische bewegingen zoeken naar en ander houding t.a.v. land en leefsystemen. De mens leert weer opnieuw wat het betekent om de Aarde te bewonen in harmonie met alles wat is. ( Earth -literacy beweging)
De mens en zijn relatie tot land
Industriële Tijdperk Ecologische Tijd
Gebruik het land Ethiek van land; heilige zorg
Strijd om land Het land bewonen
Grond bezitten De bio regio anders bewonen
6. Ook de menselijke verhoudingen veranderen in het licht van de wereldwijde transitie naar een ecologische feministen een eco- feministen hebben al jaren geroepen dat de overheersing van de natuur dezelfde impuls is als de overheersing van vrouwen. Onder patriarchaat was het algemeen aanvaard dat vrouwen tot het bezit van de man behoorden, zoals vee en slaven en grond. Echt partnerschap en een gelijke man -vrouw relatie behoren tot de transitie die nu nodig is.
Raciale en etnische verschillen zullen steeds meer plaats maken voor een nieuwe planetaire cultuur. Verschillen worden gevierd en gerespecteerd. Patronen van dominantie en heersen moeten gecorrigeerd worden met en door de manier van omgaan met de natuur.
De mens en zijn sociale relaties
Industriële tijdperk Ecologische tijd
Seksisme, patriarchaat Eco- feminisme, partnerschap
Racisme, etnocentrisme Multi –cultuur, diversiteit
Hiërarchie van klasse en kaste Sociale ecologie,eco- gerechtigheid
7. Verschillende theologen laten ons zien dat in de drie mono- theïstische godsdiensten, ( Jodendom, Christendom en Islam) God ( mannelijk) de transcendente schepper is, en de godheid die de wet voorschrijft. Er is dus een absolute afgescheidenheid tussen God en mens. Het enige wat je kunt doen is de wet in acht nemen en de priesters ondersteunen binnen de kerk.
In een animistische visie van de natuurvolken is alles wat is bezield, – dieren, planten, bergen, bossen, rivieren, landschappen- en bewoond door levende intelligentie ( spirits). Sjamanen en gewone mensen kunnen er mee in verbinding treden.
In monotheïstisch religies werd de natuur teruggebracht tot een schepping die zondig is. Er verandert veel in deze opvattingen in de huidige ( christelijke ) theologie, maar het is nog steeds een diep gewortelde opvatting bij veel gelovigen van de diverse godsdiensten.
Christelijke mystici zoals Hildegard van Bingen en Franciscus van Assisi hebben de diepe verbondenheid van God en Schepping en het Goddelijke van de Schepping bezongen en doorgegeven. Huidige “ creation spirituality” (M. Fox) en het werk van Teilhard de Chardin en e.a. laten zien dat theologie en ecologie kunnen samengaan
Kosmische boom, Hildegard van Bingen
Theologie en religie
Industriele tijd Ecologische tijd
Natuur als achtergrond Animisme ( Anima Mundi)
Natuur is demonisch Natuur is heilig
Transcendente Goddelijkheid Immanente Goddelijkheid
Gevallen, zondige schepping Schepping spiritualiteit
Monotheïsme, Atheïsme Goddelijke is in alles,alles is goddelijk
Onderwijs en wetenschap
Industriële tijd Ecologische tijd
Specialisatie in disciplines Integratie in disciplines
Wetenschap / Geestes – Totaal wereldbeeld Wetenschappen gescheiden
8. We zagen een steeds grotere specialisatie van disciplines en de onoverbrugbare kloof tussen de twee culturen van wetenschap en geesteswetenschappen. Met het werk van Thomas Kuhn ( die in de zestiger jaren schreef over een veranderend paradigma en er onderzoek naar deed) begon er een andere richting. In de wetenschap bij het opkomende ecologische wereldbeeld, is ecologie en niet lang natuurkunde het centrale uitgangspunt.
9.In de Industriële- technologische tijd stond in de politieke arena de staat centraal. Gedurende de Moderne Tijd kwam de Natie op uit de Middeleeuwse vormen zoals monarchie, feodale samenlevingen en Kerk. Dat leidde geleidelijk tot militaristische culturele eenvormigheid en een steeds grotere greep van de industrie. Deze twee machten werken in veel gevallen samen. Een ecologische tijd zal zich bewegen naar een decentralisatie van de staat, naar een multiculturele samenleving van zelfstandige bio- regio´s, op zelfvoorziening georiënteerd.
Politieke systemen
Industriële tijdperk Ecologische tijd
Soevereine staat Multinationale federaties
Gecentraliseerd nationaal gezag Decentralisatie via bio regio´s
Patriarchale oligarchieën Egalitaire democratieën
Culturele homogeniteit Pluralistische maatschappij
Focus op nationale veiligheid Focus mens en milieu
Militarisme Commitment voor geweldloosheid
Economische systemen
Industriële Tijdperk Ecologische Tijd
Multinationals Economie vanuit de basis
Uitgaande van schaarste Uitgaande van onderlinge afhankelijkheid
Competitie Samenwerking en competitie
Onbegrensde economische Grenzen aan groei groei
Economische ontwikkeling Duurzaamheid
Natuur telt niet mee Economie afgestemd op ecologie
- De kapitalistische en de socialistische economie zijn beide gebaseerd op de illusie dat onbegrensde materiële vooruitgang verworven kan worden door verder gaande industrialisatie. Het natuurlijke kapitaal wordt niet meegerekend en vervuiling, giftig afval, gezondheids-problemen worden geacht bij te dragen aan de groei en zijn als dusdanig toelaatbaar. Groei gaat ten koste van de biosfeer, habitat wordt vernietigd en massaal uitsterven grijpt om zich heen.Een nieuwe richting is nodig, waarbij de politiek zich beweegt in de richting van coöperatieve, lokale gemeenschappen, duurzaam en in harmonie met wat de Aarde kan geven.
Technologie
Industriële Tijdperk Ecologische Tijd
Verslaving aan olie Hernieuwbare brandstoffen
Technologie om winst Duurzame technologie
Afvalbergen Recycling, hergebruik
Exploitatie, consumptie Het beschermen en herstellen van eco systemen
We kunnen overgaan op een heel andere economie en technologie. De z.g. “zachte energieweg. De omvorming van de industrie naar hergebruik van grondstoffen en herbruikbare materialen.
In de landbouw betekent dit biologische landbouw ” die niet langer afhankelijk is van olie en dus kunstmest. Dit vraagt om een omvorming van de landbouw, de gezinsbedrijven en landbouw in gemeenschappen en collectieven.
Landbouw
Industriële Tijdperk Ecologische Tijd
Monoculturen Permacultuur, wissel culturen
Agrobussiness Gezinsbedrijven
Bestrijdingsmiddelen, kunstmest Biologische landbouw
Kwetsbare soorten, hoog gecultiveerd Behoud van diversiteit
11.Tot slot
We hebben in onszelf het weten wat natuurlijk is en er is een weg. Van de ene kant worden we overspoeld door waarden die diep zijn gegraveerd in ons geheugen en cultuur. Maar juist omdat ze bij het culturele erfgoed behoren, zijn ze daarom nog niet afgestemd op de natuur.
Daarom lijken de nieuwe ecologische waarden en wegen soms zo anders, zo volkomen onconventioneel. Daar tegen over staat dat de weg die voor ons ligt natuurlijk is, te gaan. Die weg appelleert aan het diepe verlangen van de mens om een leven te leiden in afstemming op de natuur, overvloed en schoonheid van de Aarde.
Veel pioniers hebben in de afgelopen halve eeuw ons deze weg al getoond er over gesproken. Veel projecten en initiatieven zijn al ontwikkeld in deze richting. Nu nog de persoonlijke en politieke wil om deze weg te gaan en de transitie naar een ecologische tijd mee mogelijk te maken.
Thomas Berry heeft hierover zo helder geschreven. Volgens hem komen we nu aan het einde van een periode van 65 miljoen jaar van ontwikkeling van leven – het Kenozoicum. We bewegen ons naar een Ecologische tijd. We gaan ervaren dat we leven in een levende Aardegemeenschap waarin we niet langer de heersers zijn, maar participeren in een integrale gemeenschap van Leven!
Vrij bewerkt door Elly Verrijt
- Metzner PH.D
Green Psychology, Transforming our Relationship to the Earth. ISBN 9 780892 817986
Pag.171-182
Basis document Kosmologie